Το τρόλλεϋ και η νερατζιά

Τις χειμωνιάτικες Κυριακές τις έχω συνδέσει με το κέντρο.

Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί. Και όμως, μου φέρνουν στο μυαλό αυτήν τη γλυκειά αίσθηση του χειμωνιάτικου ήλιου όπως αγκαλιάζει μια πόλη, που αν δεν την έχει ζήσει κανείς, δεν μπορεί να νιώσει ακριβώς τι εννοώ.

Οι Κυριακές αυτές μου φέρνουν στο μυαλό τρόλλεϋ και νερατζιές.

Μόλις σήμερα, όμως, συνειδητοποιώ μία συμπτωματική αντιστοιχία αυτών.

Είναι περίεργο, λοιπόν, πώς αυτή η γλυκειά αίσθηση αποτελείται από δύο στοιχεία των οποίων την ωφελιμότητα επί μακρόν προσπάθησα εξίσου να εννοήσω.

Ο Θεόφραστος στα έργα του Περί φυτών τον 4ο αιώνα π.Χ. περιέγραφε ένα αειθαλές φυτό με αγκάθια και μη εδώδιμους καρπούς αλλά με αρωματική φλούδα. Το ονόμαζε "μηδικό μήλο" και ήταν γνωστό από τις βοτανικές εξερευνήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Με αρκετά μεγάλη ασφάλεια μπορούμε να υποθέσουμε ότι αναφέρεται στη νερατζιά.

Το σίγουρο είναι πως η Αθήνα δεν είχε νερατζιές ανέκαθεν. Οι εν σειρά παρελαύνουσες στα αθηναϊκά πεζοδρόμια δε, προδίδουν φύτευση. Πότε και πώς συνέβη κάτι τέτοιο δεν το γνωρίζω, αλλά δεν αμφιβάλλω ότι πρόκειται για καιρούς πρόσφατους.

Απορία μου ήταν το γιατί.

Δε θρηνούσα χουρμαδιές και κακαόδεντρα ούτε μπουκαμβίλιες και ιβίσκους.

Και όμως, αντί για νερατζιές, δε θα έβλαφταν ίσως πορτοκαλιές. Να περνάει το παιδί πάνω στο ποδήλατο και να κόβει ένα πορτοκάλι να φάει να δροσιστεί. Ή μανταρινιές. Να μοσκοβολάει όλη η γειτονιά ίσαμε το επόμενο τετράγωνο. Ή λεμονιές. Να γοητεύουν με τα άνθη τον περαστικό.

Μετά από συλλογή απόψεων, νομίζω πως έχω καταλήξει στα παρακάτω.

Η νερατζιά είναι πιο ανθεκτικό φυτό από τα υπόλοιπα εσπεριδοειδή. Θεωρείται περισσότερο θαμνοειδές φυτό παρά δέντρο. Είναι το ιδανικότερο από την οικογένειά του για το ξηρό και περίεργο κλίμα της Αθήνας.

Επιπλέον, το μη εδώδιμον του καρπού εξασφαλίζει την παραμονή του στο φυτό, το οποίο και κοσμεί για κάμποσο καιρό το χειμώνα προσφέροντας μια όμορφη εικόνα. Αν οι νερατζιές έκαναν μανταρίνια, τότε είναι εύλογο ότι αυτή της παραπάνω φωτογραφίας (μιας γειτονιάς του Μετς, εικάζω, ή των Εξαρχείων) δε θα είχε μείνει φορτωμένη για πολύ.

Τέλος, η ιδιαιτερότητα του φυτού κάνει την παρουσία του ιδιάζουσα. Έχει κι αλλού πορτοκαλιές που κάνουν πορτοκάλια. Νερατζιές, όμως, είναι το σήμα κατατεθέν της Αθήνας και μόνο (στη Σύμη, λένε, αφθονούν επίσης, μα εκεί τις λένε "φακκουριές").

Λεωφορεία με κεραίες, ίσα-ίσα για να περιορίζεται η ευελιξία τους και τα καλώδιά τους να ασχημαίνουν την πόλη, κρύβοντας την Ακρόπολη, τους λόφους και τον αττικό ουρανό.

Για μένα τα τρόλλεϋ ήταν πάντα ένας φορέας ασχήμιας και μιζέριας, χωρίς λόγο ύπαρξης.

Η ιστορία των τρόλλεϋ ξεκινάει το 1882 στο Βερολίνο.

Το 1929, στην Ελλάδα, ο σύμβουλος της Ηλεκτρικής Εταιρίας Μεταφορών, E. J. Spencer, σημειώνει:

"Είναι άξιον να επισημανθεί η χρησιμοποίηση λεωφορείων με ηλεκτρική κεραία (τρόλλεϋ) καθώς είναι γνωστό ότι ο τύπος αυτός έλξεως εκτείνεται ραγδαίως στην Αγγλία και αποδίδει ικανοποιητικά αποτελέσματα" και συνεχίζει ".... δια ελαχίστων δαπανών θα ήτο δυνατόν να κατασκευασθεί γραμμή επιδείξεως εισαγομένων 1 ή 2 οχημάτων και αν το αποτέλεσμα είναι καλό τόσο από απόψεως δημοτικότητος όσο και δαπανών εκμεταλλεύσεως, τότε να εξετασθεί το ζήτημα των λεωφορείων δια ηλεκτρικής κεραίας".

Το 1938 παραγγέλνονται τα πρώτα 12 τρόλλεϋ από την Ιταλία και στο τέλος του 1939 γίνονται οι πρώτες δοκιμές. Οι εναέριες γραμμές, όμως, δεν είναι ακόμα έτοιμες, και έτσι τα οχήματα αναγκάζονται να παραμείνουν σε ακινησία μέχρι και το τέλος της κατοχής. Τα γερμανικά στρατεύματα αποχωρώντας το 1944 παίρνουν μαζί τους 2 από τα οχήματα, με αποτέλεσμα να μείνουν στην Αθήνα 10. Το 1948 ξεκινάνε τα πρώτα δρομολόγια τρόλλεϋ στη γραμμή της Καστέλλας.

Όχι μόνο καθιερώθηκαν τελικώς, αλλά μάλιστα στην Αθήνα κυκλοφορούν πλέον σήμερα 366 τρόλλεϋ, εξυπηρετώντας 22 γραμμές και καλύπτοντας δίκτυο 349 χιλιομέτρων συνολικά.

Τι σκοπό εξυπηρετεί, όμως, η ύπαρξη των τρόλλεϋ τώρα πια, σε μια πόλη με ένα σύνολο μοντέρνων αστικών συγκοινωνιακών μέσων κάθε είδους και μάλιστα με τεράστιο, συνολικά, στόλο; Γιατί να μην κινούνταν αντί αυτών κοινά λεωφορεία;

Φαίνεται πως οι κυριότεροι λόγοι είναι δύο.

Ο πρώτος και προφανέστερος είναι ότι τα ηλεκτροκίνητα οχήματα είναι πολύ φιλικότερα προς το περιβάλλον σε σχέση με τα πετρελαιοκίνητα. Παράλληλα, η διατήρηση ενός αξιόλογου μεγέθους ηλεκτροκίνητου στόλου καθιστά έναν οργανισμό συγκοινωνιών σαφώς λιγότερο ευάλωτο στα παιχνίδια των τιμών του πετρελαίου.

Ο δεύτερος και κυριότερος, όμως, λόγος είναι τεχνικής φύσεως. Η χρήση των τρόλλεϋ θεωρείται ότι ενδείκνυται στην ανάβαση (αστικών) λόφων, αφού τα ηλεκτροκίνητα οχήματα θεωρούνται σ’ αυτήν την περίπτωση πολύ πιο αποδοτικά από τα πετρελαιοκίνητα. Επίσης, τα λάστιχα αποδεδειγμένα εξασφαλίζουν στα τρόλλεϋ πολύ καλή πρόσφυση, σε αντίθεση με τα μη τροχήλατα οχήματα, όπως το τραμ. Τα χαρακτηριστικά των τρόλλεϋ, λοιπόν, τα καθιστούν ιδανικά για μια πόλη με αρκετούς λόφους, όπως είναι η Αθήνα. Και αν παρατηρήσει κανείς τις 22 αυτές γραμμές των τρόλλεϋ της Αθήνας, θα προσέξει ίσως ότι σε πολλές περιπτώσεις τα τρόλλεϋ όντως σκαρφαλώνουν λόφους.

Κάτι τέτοιες διαπιστώσεις με έχουν καθησυχάσει.

Και απολαμβάνω τις αναμνήσεις μου ελεύθερος.

ΥΓ: Ειδικώς για τις νερατζιές, ίσως θα μπορούσε να μας κατατοπίσει ο Σταύρος, άμα περάσει καμιά βόλτα από εδώ…